ΔΙΒΡΗ: ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΣΤΑ ΟΡΕΙΝΑ
Φωλιασμένη στις κατάφυτες πλαγιές των Λαμπείων Ορέων, που
ανήκουν στον ορεινό όγκο του Ερυμάνθου η Δίβρη ξεδιπλώνει την
ιδιαίτερη γοητεία της στις επτά γραφικές γειτονιές της, που
σχηματίζονται σε διαφορετικά επίπεδα, σε υψόμετρο από 800 έως 950.
Στο βορειοδυτικό άκρο του νομού Ηλείας, στα όρια των νομών Αρκαδίας
και Αχαΐας. Και όπως μας «σιγοψιθυρίζει» η μυθολογία, στις
δασωμένες πλαγιές και στα βαθύσκιωτα φαράγγια των βουνών, που την
περιβάλλουν περιδιάβαιναν σε καιρούς αλλοτινούς ο τραγόμορφος θεός
Παν και η συνοδεία του. Εδώ έχει τις πηγές του και ο ποταμός
Ερύμανθος, ορμητικός, πανέμορφος και «ιχθυόεις», όπως
αναφέρεται από τον Παυσανία, φυσικό σύνορο μεταξύ Ηλείας και της
Αρκαδίας. Στα νερά του ψαρεύονται πέστροφες, ενώ πολλά σημεία του
είναι ιδανικά για καγιάκ και ράφτινγκ. Οι παραπόταμοί του περνάνε
μέσα από τα χωριά Δίβρη, Ορεινή και Αστρά. Το Διβριώτικο ποτάμι, το
Νουσαϊτικό ποτάμι και το Μοστενιτσάνικο ρέμα χύνονται στον
Ερύμανθο, για να ακολουθήσουν μαζί το υδάτινο ταξίδι τους μέχρι τον
Αλφειό, το μεγάλο ποτάμι της Ηλείας. Σύμφωνα με τη μυθολογία ένας
από τους Άθλους του Ηρακλή, η «σύλληψη του ερυμάνθιου
κάπρου» συνδέεται άμεσα με το ποτάμι.
Σε παλαιότερους καιρούς, τούτος ο τόπος υπήρξε δημογραφικά και
οικονομικά, ακμαία κοινότητα. Σημαντικό μνημείο της αποτελεί η
βυζαντινή εκκλησιά της Αγίας Τριάδας του 12ουαι.
(κατ’άλλους, 6ουαι.), με εξαιρετικές αγιογραφίες, στο
μαχαλά Κρουστάδες. Αναφορά της Δίβρης ανακαλύπτουμε σε χειρόγραφο
σημείωμα του 1533 στη βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
(αναφέρεται ως «Μεγάλη Διβάρι Μορέος»).
Στην Επανάσταση του 1821, οι Διβριώτες πλήρωσαν με το αίμα τους
το τίμημα της λευτεριάς (πολλοί έπεσαν στην ιστορική μάχη στο
Πούσι). Οι νερόμυλοι που λειτουργούσαν στο Διβριώτικο ποτάμι
μετατράπηκαν μετατράπηκαν σε μπαρουτόμυλους, για τις ανάγκες του
Αγώνα. Ο νερόμυλος του Γ.Κοσμόπουλου μετατράπηκε σε
«εργοστάσιο» παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, που έφερε το
φως στη Δίβρη το 1930.
Η Δίβρη αξιώθηκε να γνωρίσει ημέρες ακμής μετά την απελευθέρωση
και από το 1835 ως το 1912 υπήρξε πρωτεύουσα του Δήμου Λαμπείας (με
14 χωριά). Τα χρόνια εκείνα ήταν σημαντικό οικονομικό, πολιτιστικό
και διοικητικό κέντρο. Για μικρό διάστημα, από το 1835, ήταν
πρωτεύουσα της επαρχίας Διποταμίας. Εδώ, το 1828, λειτούργησε το
πρώτο σχολείο της Ηλείας (ένα από τα πρώτα της Ελλάδας).
Αδιάψευστοι μάρτυρες της ευημερίας εκείνων των χρόνων παραμένουν τα
περήφανα αρχοντικά της, οι επιβλητικές εκκλησίες, τα ιστορικά
μοναστήρια και οι πέτρινες πηγές Σήμερα, η Λαμπεία ή Δίβρη υπάγεται
στο Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.
Για να ανακαλύψετε τις ιδιαίτερες γωνιές της, πρέπει να
περπατήσετε αρκετά, αφού είναι χωρισμένη σε επτά μαχαλάδες
(γειτονιές), ψηλά στις πλαγιές ή κάτω στο ρέμα: την Αγορά, τον Πέρα
Μαχαλά, τους Κρουστάδες, τους Καρυανάδες, τους Λαζαράδες, τους
Βασιλαίους και τους Περδικαράδες. Κάθε μαχαλάς έχει δική του
εκκλησία και κοινωνική ζωή. Ο κεντρικός δρόμος (η Αγορά) χωρίζει
στα δύο τον οικισμό. Εδώ βρίσκονται τα μαγαζιά, τα καφενεία, οι
ταβέρνες, τα κρεοπωλεία με ντόπια καλά κρεατικά, αφού η κτηνοτροφία
είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη.
Η αρχιτεκτονική των σπιτιών είναι χαρακτηριστική στα παλιά
αρχοντικά: πετρόχτιστα διώροφα ή τριώροφα σπίτια, με κατώι, μεσιανό
και ανώι, ενώ η στέγη είναι τετράχτιστη με κεραμίδια.
Χαρακτηριστικά είναι τα ξύλινα μπαλκόνια με πλέγμα. Ο ήχος του
νερού που τρέχει από τις πέτρινες βρύσες και το Διβριώτικο ποτάμι
θα σας συντροφεύσει σε κάθε βήμα. Πιο γνωστές βρύσες είναι του
Μοριού, του Γαβροβίκου και του Κοσμόπουλου.
Περπατώντας στη Δίβρη, θα εντυπωσιαστείτε από το κτίριο του
Δημοτικού Σχολείου και το Παρθεναγωγείο, το σημερινό Γυμνάσιο –
Λύκειο της Λαμπείας, δωρεές του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού.
Από τα παλιά αρχοντικά ξεχωρίζουν το Πετραλαίικο (1850), το
Στεφανοπούλειο (1860) και το Ανταναίικο (1840). Αξίζει να κατεβείτε
με τα πόδια στη Λαγκάδα και από τα Πετραλαίικα να φτάσετε στο
Διβριώτικο ποτάμι και στον μπαρουτόμυλο του Κουτσόπουλου. Αξίζει,
επίσης, να ανεβείτε στις γειτονιές του Πέρα Μαχαλά, για να φτάσετε
μέχρι την Αγία Μαρίνα, από όπου η θέα συγκλονίζει. Από τον πέρα
Μαχαλά ξεκινά το μονοπάτι που φτάνει στο «Πάνω Μοναστήρι»
και τον Άγιο Παντελεήμονα. Αξίζει να επισκεφτείτε τους Κρουστάδες
και το περίφημο Λοζίσο, ένα κατάφυτο ξέφωτο με πανοραμική θέα.
Εκτός από το ναό της Αγίας Τριάδας, σημαντικοί είναι οι ναοί του
Αγίου Νικολάου (μητρόπολη της Δίβρης) στους Περδικαράδες, της Αγίας
Μαρίνας στην κορυφή του Πέρα Μαχαλά με το ψηλό καμπαναριό, του
Αγίου Δημητρίου στους Καρυανάδες, των Αγίων Αναργύρων στους
Κρουστάδες, του Αγίου Κωνσταντίνου (η εκκλησία της Αγοράς και των
Περσικαράδων), των Αγίων Ταξιαρχών στους Λαζαράδες, της Παναγίτσας
και του Αγίου Βασιλείου στους Βασιλαίους.
Στην είσοδο του χωριού (από Πύργο), στη ρεματιά, βρίσκεται η
Κάτω Μονή Δίβρης, που ιδρύθηκε από τους μοναχούς της Πάνω Μονής το
1700. Εδώ υπάρχουν τρία παρεκκλήσια: του Αγίου Στεφάνου, της Αγίας
Ελένης και των Ταξιαρχών.
Επισκεφτείτε τη μονή της Παναγιάς Χρυσοπηγής (Πάνω Μοναστήρι)
3χλμ. Τα έλατα φτάνουν μέχρι τα σπίτια στις πιο ψηλές γειτονιές της
Δίβρης και η θέα είναι μαγευτική. Επιβάλλεται μια στάση στο
εκκλησάκι του Αη Γιάννη. Η μονή είναι φωλιασμένη στα έλατα και ο
μόνος ήχος που «διακόπτει» τη σιωπή του δάσους είναι το
κελάδημα των πουλιών. Είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο πηγή και
γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Εικάζεται ότι διδρύθηκε τον
12οαι. και το Καθολικό της έχει εξαιρετικές
τοιχογραφίες. Εδώ, κατά την Επανάσταση, έβρισκαν καταφύγιο οι
«κλέφτες» του Ωλονού, ενώ ο ηγούμενος της μονής Παΐσιος
Σκανδάμης, υπήρξε και οπλαρχηγός. Φεύγοντας μπορείτε να συνεχίσετε
τη διαδρομή σας μέχρι τον Άγιο Παντελεήμονα και το χωριό Αστράς.
Απέναντι από τον Αστρά, σε πετρώδη πλαγιά, βρίσκεται το
«Ασκητήρι ή Σκήτη της Νουσάς».
Μία όμορφη διαδρομή (20χλμ) θα σας φέρει από τη Λαμπεία στα
χωριά Φολόη, Λάλα και Κούμανι. Η έκπληξη που σας περιμένει είναι το
μαγευτικό αυτοφυές δρυοδάσος της Φολόης, μοναδικό
στα Βαλκάνια, που καλύπτει μια έκταση 218.000στρ., ενταγμένη στο
δίκτυο Natura 2000. Σε όλο το δάσος κυριαρχεί η ευθύκορμη βελανιδιά
(ο λαός την ονόμασε «Κάπελη», που σημαίνει «πυκνό
δάσος»). Πλούσια είναι και η πανίδα του. Επιβάλλεται μία
επίσκεψη στο Περιβαλλοντικό Μουσείο της Φολόης, για να
ενημερωθούμε.
Αξίζει επίσης να περπατήσετε κάτω από τις πανύψηλες δρυς, οι
κορυφές των οποίων μοιάζουν να «συνομιλούν» με τον ήλιο.
Στα «πόδια» τους, τα πεσμένα φύλλα στρώνουν χρυσοπόρφυρο
χαλί. Υπάρχουν σηματοδοτημένοι δρόμοι, ιδανικοί για ιππασία και
ποδηλασία.
Συνεχίζοντας την αναγνωση της μυθολογίας, ανακαλύπτετε πως κατά
την αρχαιότητα η δρυς ήταν αφιερωμένη στον Δία και εθεωρείττο
έμβλημα δύναμης. Τη συσχέτιζαν με τις Δρυάδες Νύμφες, που
κατοικούσαν μέσα στα δέντρα, χαίρονταν με τη βροχή, έκλαιγαν όταν
οι βελανιδιές δεν είχαν φύλλα, και πέθαιναν όταν το δέντρο κοβόταν.
Γι’αυτό το λόγο απαγορευόταν η ξύλευση του δάσους. Σε τούτο το
μαγικό δάσος ζούσαν επίσης οι Κένταυροι, με αρχηγό τον Φόλο (στον
οποίο οφείλει και το όνομά του). Κάποια στιγμή, προσκεκλημένος του
ήταν ο Ηρακλής και ο Φόλος προσέφερε στον φιλοξενούμενό του το
καλύτερο κρασί, το οποίο όμως πήρε από το κοινό πιθάρι των
Κενταύρων. Εκείνοι θύμωσαν και όρμισαν εναντίον τους. Τότε, ο
Ηρακλής τους σκότωσε με τα φαρμακερά του βέλη.
Φεύγοντας από τη Φολόη, συνεχίζετε για το Λάλα. Στα διάδρομο θα
συναντήσετε στα δεξιά σας ηρώο για την ιστορική μάχη στη θέση
Πούσι. Απέναντι, ο δρόμος οδηγεί στο εκκλησάκι της Ανάληψης. Από το
χωριό Λάλα ο δρόμος κατευθύνεται στην Αρχαία Ολυμπία. Μία
άλλη όμορφη διαδρομή θα σας φέρει από τις Μηλιές στο δρόμο για το
χωριό Νεράιδα, σε ένα κατάφυτο σημείο με πολλά νερά. Εδώ βρίσκονται
οι πηγές του ενιπέα (παραπόταμος του Αλφειού). Ένας πέτρινος
νερόμυλος στέκει στη ρεματιά με το ποτάμι, κάτω από τα αιωνόβια
πλατάνια. Σε κάποιο σημείο θα δούμε και τη
«Νεραϊδοσπηλιά», που είναι καλυμμένη με φυτά και τα νερά
στάζουν παντού.
Σε κοντινή απόσταση από τη Λαμπεία βρίσκεται το γραφικό χωριό
Ορεινή (ή Μοστενίτσα), στο δρόμο προς τα Τριπόταμα. Θα επισκεφτείτε
τον Άη Γιάννη Μοστεμίτσας, δίπλα στο παλιό εκκλησάκι του Άη Γιάννη
του θεολόγου (1850), σε υψόμετρο 1250μ. Στο κέντρο του χωριού θα
ξεκουραστείτε στην περιοχή του Μύλου και της Νεροτριβής. Στον
βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου λέγεται ότι ορίζονταν οι Τέκτονες
ιππότες.
Συνεχίζοντας θα φτάσετε στα Τριπόταμα, στη συμβολή των νομών
Ηλείας, Αχαΐας και Αρκαδίας και των τριών ποταμών (Αροάνιου,
Σειραίου και Ερύμανθου). Εδώ βρίσκεται ένα εντυπωσιακό πέτρινο
γεφύρι. Στρίβοντας αριστερά, θα φτάσετε στα ερείπια της Αρχαίας
Ψωφίδας, όπου θα δείτε απομεινάρια του πελασγικού τείχους και το
ιστορικό Καστρομοναστήρι της Παναγίας (Κοίμηση της
Θεοτόκου).
Επιστροφή στη Λαμπεία και ώρα για ξεκούραση και καλό φαγητό.
Στις ταβέρνες του χωριού θα απολαύσετε ντόπια κρεατικά στα κάρβουνα
και νόστιμα μαγειρευτά. Θα τσουγκρίσετε τα ποτήρια σας με
μυρωδάτο κρασί ή τσίπουρο. Τις κρύες νύχτες το πότζι (βραστό
τσίπουρο με ζάχαρη ή μέλι) είναι ό,τι πρέπει.
